Przysiad lub przysiad ze sztangą to popularne ćwiczenie ogólnorozwojowe wykorzystywane w procesie treningowym w wielu dziedzinach sportowych. W medycznym treningu motorycznym można go również wykorzystać jako ćwiczenie stabilizujące kompleks lędźwiowo-miedniczny. Stanowi wówczas połączenie pracy mięśni lokalnych i dużych mięśni ruchowych w pozycji antygrawitacyjnej. Na co zwrócić uwagę przed wykonaniem tego ćwiczenia? Czy poza jakością samego ruchu ważne są indywidualne cechy i predyspozycje danej osoby?
W gabinecie spotykamy się z pacjentami, którzy odczuwają lub odczuwali dolegliwości bólowe kręgosłupa związane z tym klasycznym ćwiczeniem. Warto zbadać taką osobę pod kątem możliwości wykonywania ruchu przysiadu oraz oceny w jaki sposób go wykonuje. Zwykle ból, czy uraz pojawia się z jakiegoś powodu. Należy wówczas w badaniu manualnym zwrócić uwagę między innymi na stawy biodrowe.
Przysiad zainicjowany ruchem zgięcia w tych stawach i jednoczesne utrzymanie pozycji pośredniej (neutralnej) kręgosłupa zabezpiecza struktury tj. stawy, dyski, więzadła przed uszkodzeniem. Wiedza o tym, jaki jest zakres zgięcia, wyprostu czy rotacji wewnętrznej bioder daje nam informację jaki jest potencjał danej osoby do poprawnego wykonania tego zadania ruchowego.
W przypadku ograniczenia ruchomości, ciało będzie kompensować dodatkowym ruchem w odcinku lędźwiowym (odlordozowaniem) i miednicy, szczególnie wtedy, gdy będzie to pełny przysiad. Z kolei deficyt wyprostu będzie skutkować przodopochyleniem miednicy lub przeprostem w stawach kolanowych. Będzie to widoczne w czasie powrotu do pozycji wyjściowej. Profilaktycznie przed podjęciem decyzji o regularnym wykonywaniu pełnego przysiadu z obciążeniem warto przyjrzeć się ruchomości w stawach.
Kolejnym obszarem wartym zbadania są stawy skokowe. Jest to wskazane wtedy, gdy w wywiadzie podawany jest ich uraz. Właściwy zakres zgięcia grzbietowego oraz prawidłowa kontrola motoryczna są potrzebne do wykonania pełnego przysiadu i utrzymania fizjologicznej dla kończyn dolnych osi. W innym przypadku osoba wykonująca przysiad może odryglowywać łuk stopy i w efekcie wykona ten ruch w koślawości. Utrzymanie osi kończyn dolnych w czasie przysiadu jest istotne by nie przeciążać pasywnych struktur stawów (łąkotki, więzadła, torebki) oraz by nie powodować ochronnego napięcia dużych mięśni ruchowych. W czasie wykonywania omawianego przysiadu można również poobserwować pracę mięśni brzucha a dokładniej wielkość tłoczni brzusznej. Jak wygląda aktywacja głębokich i powierzchownych mięśni odcinka lędźwiowo-miednicznego? Nieprawidłowa tłocznia brzuszna wpływa na brak podciśnienia w klatce piersiowej i w efekcie niemożność zassania krwi żylnej. Obecność przepuklin żylaków, które pacjent podaje w wywiadzie może być związana z tą forma wykonywania ćwiczeń.
O tym jak stabilnie wykonane jest ćwiczenie świadczy praca stóp w czasie przysiadu. Czy są luźne w trakcie ruchu i nie kompensują braku stabilnej postawy przez wzmożoną aktywność palców? Jeśli tak to znaczy, że środek ciężkości danej osoby właściwie rzutuje na płaszczyznę podparcia. Decyduje o tym prawidłowa aktywność mięśni głębokich odpowiedzialnych za stabilizację lokalną tułowia. Tak jak istotne jest zapoczątkowanie ruchu, tak samo ważny jest powrót z przysiadu do pozycji wyprostowanej. Czy mięśnie odpowiedzialne za ruch wyprostu w stawach biodrowych (pośladkowy wielki) kierują i sterują tym ruchem w odpowiedni sposób? Czy nie ma kompensacji poprzez nadaktywność innych mięśni takich jak: prostownik grzbietu, kulszowo-goleniowe, pośladkowe średnie, naprężacz powięzi szerokiej?
Odpowiedzi na te i inne pytania kierują nas do refleksji, że odpowiedni dobór ćwiczeń dla danej osoby jest bardzo indywidualny. Jakość wykonywanego ruchu poza techniką i wiedzą o tym jak go wykonać zależy również od indywidualnych możliwości ruchowych osoby, historii jej urazów i dolegliwości. Nie można mówić o tym, że istnieje jeden słuszny sposób wykonywania danego ćwiczenia.