Płaskostopie u dzieci i wkładki ortopedyczne

Noszenie wkładek przez małe dzieci jest często stosowaną praktyką ortopedyczno-rehabilitacyjną. Niewiele osób zastanawia się nad wpływem jaki mają w przypadku płaskostopia albo nad koniecznością ich noszenia przez dzieci. Dzisiejszy post będzie o tym, jakie są fakty naukowe poruszające temat płaskostopia u najmłodszych, jak wygląda rozwój łuków stopy oraz o tym co można robić w zamian noszenia wkładek.

Problemy ze stopami występują u 30% dzieci, z czego płaskostopie jest powszechną dysfunkcją stopy. Płaskostopie funkcjonalne, czyli elastyczne to takie, które występuje wtedy, gdy stopa obciążona jest ciężarem ciała, wówczas w pozycji stojącej widoczne jest zapadanie się przyśrodkowego podłużnego łuku. W odciążeniu łuk stopy, w zależności od wieku dziecka, odpowiednio ulega przywróceniu. O takim płaskostopiu mówi się w literaturze jako o elastycznym i przeważnie mamy z nim do czynienia w praktyce fizjoterapeutycznej.

Płaskostopie elastyczne tzn. bez wrodzonej deformacji stopy u dzieci, fizjologicznie występuje do trzeciego roku życia. Pierwsze sześć do dziesięciu lat życia są ważne dla rozwoju łuku podłużnego. Wpływ na jego rozwój mają czynniki tj.: układ nerwowo-mięśniowy, zmniejszenie wiotkości stawów i wzrost kostnienia stopy. Częstość występowania płaskostopia maleje wraz z wiekiem, dotyczy około 57% dzieci w wieku od 2 do 3 lat i tylko 15% osób w wieku 10 lat. Większość dzieci z elastycznym płaskostopiem tworzy prawidłowe łuki z czasem , zatem nie można wykluczyć, że stan ten jest normalną fazą fizjologicznego dojrzewania łuku. Szansa na wystąpienie tego zaburzenia naturalnie po 10 roku życia jest niewielka. Przyśrodkowy podłużny łuk stopy aktywnie rozwija się wraz ze wzrostem dziecka, najszybciej do wieku 6 lat, później zmiany są mniej widoczne.

Zauważono ponadto, że występuje odmienny rozwój stopy w zależności od płci dziecka. Chłopcy wykazywali bardziej płaski typ stopy niż dziewczęta w wieku 7 lat, a ich łuki stały się nieco mniej płaskie od 7 do 9 roku życia. Te odkrycia sugerują opóźnienie w osiągnięciu stabilnego wysklepienia stopy u chłopców w porównaniu z dziewczętami.

Stosowanie wkładek w leczeniu elastycznej płaskiej stopy jest powszechną praktyką pomimo ograniczonej liczby dowodów popierających tę praktykę. Aktualne badania naukowe oceniające wpływ butów korekcyjnych na naturalny przebieg elastycznego płaskostopia u dzieci donoszą by unikać niepotrzebnego leczenia butami ponieważ nie mają one wymiernego wpływu na przyśrodkowy łuk podłużny. Szczególnie dotyczy to okresu, w którym stopa i jej łuki są w trakcie rozwoju. Korygujące buty okazały się nieskuteczne we wspieraniu rozwoju łuków stóp i nie wpływają pozytywnie na dysfunkcje u dzieci z naturalnie występującą elastyczną płaską stopą. Zastosowanie butów korekcyjnych, czy wkładek przed ukończeniem szóstego roku życia jest kontrowersyjne oraz ma niewielkie wsparcie naukowe. Ponadto zmniejszone występowanie płaskich stóp widoczne w populacjach bosych sugeruje, że siła mięśni i ich ruchliwość mogą być ważnymi czynnikami w prawidłowym rozwoju łuków oraz że u dziecka częściej rozwija się elastyczny, ale silny łuk podczas chodzenia boso.

Stopa (nie tylko dziecka) jest ważnym obszarem ludzkiego ciała kontrolującym postawę dzięki informacjom docierającym do mózgu z receptorów sensorycznych zlokalizowanych w strukturach podeszwy. Bierze udział w utrzymaniu stabilnej i zrównoważonej postawy. W dyskusji czy warto by dzieci nosiły wkładki podtrzymujące łuk stopy może warto zastanowić się czy bierna pomoc nie zredukuje tych stymulacji, którym poddawana jest stopa na co dzień, mając do czynienia z różnorodnym podłożem.

Czy można coś zrobić zamiast nosić wkładki?

Pomocne mogą być aktualne doniesienia naukowe, w których zauważono (w grupie dorosłych z płaskostopiem), że w celu poprawy płaskostopia stosowanie ćwiczeń „krótkiej stopy” było bardziej skuteczne niż stosowanie wkładek podpierających łuki. Miały one wpływ na poprawę w utrzymaniu łuku podłużnego i dynamicznej równowagi badanych. Ćwiczenia te polegają na aktywowaniu wewnętrznych mięśni stopy ( zginacz krótki palucha, palców, odwodziciel i przywodziciel palucha) i aktywnym tworzeniu jednocześnie podłużnego i poziomego łuku stopy. Stanowią trening czuciowo-ruchowy pomagając w tworzeniu łuku i utrzymywaniu równowagi ciała (lepiej dla chodu). Poza tym omawiane ćwiczenia dostarczają proprioceptywnych sygnałów czuciowych do obszaru kory mózgowej, poprawiając asymetryczne napięcie mięśni podeszwy oraz wpływają w ten sposób pozytywnie na wrażenia motoryczne i zaburzenia posturalne.

Jak widać warto nie zaburzyć naturalnego rozwoju stopy dziecka. Noszenie obuwia we wczesnym dzieciństwie również może mieć wpływ na rozwój stopy. Według doniesień optymalny rozwój stopy występuje w bosym środowisku, a płaskostopie jest ściśle związane z noszeniem butów w młodszym wieku. Obecnie literatura sugeruje, że dzieci nie potrzebują butów, dopóki nie zaczną chodzić lub gdy środowisko wymaga użycia obuwia. Z kolei noszone buty, powinny być dobrze dopasowane, miękkie i lekkie, z miękkimi poduszkami, chroniącymi stopy. Warto pamiętać, że optymalne kształtowanie stóp występuje w środowisku bosym.

Dokonano ciekawej obserwacji u osób, które chodziły w obuwiu z zamkniętymi palcami, gdy były w wieku od 7 do 10 lat. Wykazywały one wyższy odsetek płaskich stóp niż osoby, które częściej chodziły boso lub z sandałami, czy kapciami. Częste noszenie butów z zamkniętymi palcami u dzieci w wieku szkolnym predysponuje bardziej do płaskiej stopy. Zbadano również związek między wykorzystaniem obuwia w wieku niemowlęcym i do okresu 2 lat a rozwojem łuków stopy w późniejszym dzieciństwie. Dzieci, które często nosiły kapcie w młodym wieku, miały bardziej płaską stopę niż te, które używały sandałów, gdy osiągnęły wiek 7 do 9 lat. Może warto doradzić rodzicom, aby nie zmuszali maluchów do noszenia kapci podczas etapu nauki chodzenia.

Na co warto zwrócić uwagę przy wyborze obuwia, by rozwój stopy przebiegał w fizjologiczny sposób?

„Główną cechą dobrego obuwia jest elastyczna podeszwa. W rzeczywistości najlepsze buty dla dzieci to te, które są bliskie umożliwieniu stopom funkcjonowanie tak, jakby nie znajdowały się w bucie. Oznacza to, że musi być wystarczająco dużo miejsca na palce (o dużej długości) i na przodostopie (o dużej szerokości). Niezwykle „wspierający” lub restrykcyjny but nie jest potrzebny i może utrudniać rozwój normalnej biomechaniki stóp.”

Podsumowując, najważniejsze w prawidłowym rozwoju stopy młodego człowieka jest zapewnienie jej jak najbardziej naturalnego i nieograniczonego odczuwania podłoża po którym się porusza. Zbyt wczesne stosowanie lub źle dobrane obuwie sprzyja powstawaniu zaburzeń w rozwoju stóp dziecka. Zastosowanie wkładek jako działania wspierającego w leczenie płaskostopia warto wykorzystać u dzieci starszych (po 6 r.ż.), gdy występują dolegliwości bólowe, zmęczenie i odczuwalny dyskomfort stóp podczas chodzenia – szczególnie w sytuacji, gdy aktywne formy fizjoterapii nie przynoszą wymiernych skutków.

Scroll to Top