W dzisiejszym artykule piszemy o szumach usznych, które mogą towarzyszyć zarówno dysfunkcjom stawów skroniowo-żuchwowych, jak i górnego odcinka kręgosłupa. Problem z funkcją tych stawów to obecnie częsta dolegliwość naszych pacjentów.
Większość z nas spotkała się z objawami pochodzącymi z tego regionu, tymi bardziej oczywistymi i tymi ukrytymi, które niekoniecznie kojarzą się ze wskazanym obszarem. Można zaliczyć do nich m.in.: bóle twarzy, skroni, szczęki, bóle głowy z promieniowaniem do oka lub ucha, trudność z otwieraniem ust, trudność w przeżuwaniu pokarmu, przeskakiwanie w stawie, zawroty głowy, czy przytoczone już szumy uszne.
Szum w uszach czyli postrzeganie dźwięku lub hałasu w przypadku braku jakiegokolwiek źródła dźwięku (zewnętrznego bodźca) ma bardzo dużo różnych czynników etiologicznych mogących powodować ten stan. Omawiany problem wpływa na jakość życia pacjenta i często powoduje cierpienie, jest związany z zaburzeniami poznawczymi, zakłóconą relaksacją i zaburzeniami snu. Około 10% do 15% ogółu populacji skarży się na tę dolegliwość. U pacjentów z objawami ze strony stawu skroniowo-żuchwowego (TMD) częstość występowania szumów usznych wynosi od 33% do 76%, co jest wskaźnikiem znacznie wyższym niż w populacji. Gdy wykluczone są najczęstsze przyczyny szumu usznego, takie jak zaburzenia otologiczne (patologie ucha wewnętrznego) i choroby neurologiczne, wskazana jest ocena funkcjonalności stawu skroniowo-żuchwowego.
Związek między dysfunkcją stawu skroniowo-żuchwowego a szumem usznym?
Badania, w których badano szum w uszach i zaburzenia w stawach skroniowo-żuchwowych, wykazały korelację między objawami szumu w uszach a dysfunkcją stawową. Jak wykazano, im bardziej dominujące są objawy stawowe, tym częściej występuje szum w uszach. Przytaczając jedno z nich zauważono częste występowanie szumów usznych, zawrotów głowy, a także zwiększone napięcie mięśni w szczęce i szyi u pacjentów, u których leczono dysfunkcję stawów żuchwy. Podczas pracy z tymi pacjentami zaobserwowano również, że wstrzyknięcie leku znieczulającego w mięsień szczęki zmniejszyło nie tylko problemy mięśniowe, ale także szum w uszach w trakcie działania miejscowego leku. Wielu z tych pacjentów miało również objawy zaburzeń kręgosłupa szyjnego, ból głowy, szyi i ramion. Leczenie zaburzeń stawów skroniowo-żuchwowych miało korzystny wpływ nie tylko na ich epizodyczne zawroty głowy, ale także na ich szum uszny i pełnię słuchu. W 3-letniej obserwacji intensywność wszystkich objawów była znacząco zmniejszona. Wśród osób z szumami usznymi, około dwie trzecie jest w stanie zmienić głośność i nasilenie szumu w uszach za pomocą zaciskania szczęki lub zmiany napięcia mięśni szyi. Taki rodzaj subiektywnego szumu usznego nazywamy somatycznym.
Ogólny dyskomfort związany ze stawami skroniowo-żuchwowymi może również pogorszyć istniejące wcześniej objawy szumu usznego. Wszyscy pacjenci z jednostronnym TMD i jednostronnym szumem usznym wykazywali te dolegliwości po tej samej stronie. Powyższe obserwacje doprowadziły do poszukiwania połączeń neuronalnych między układami: słuchowym i somatosensorycznym, które mogłyby wyjaśnić te zjawiska. Unerwienie struktur regionu górnego odcinka kręgosłupa i stawów żuchwy (w tym mięśni żucia, gardła i ucha środkowego) spotyka się w jednym miejscu tzw. jądrze trójdzielnym. Z kolei ścieżki neuronalne z jądra trójdzielnego mogą rozchodzić się do jądra ślimaka grzbietowego i wpływać na aktywność ścieżki słuchowej. Zbieżność informacji nerwowej w jądrze ślimaka grzbietowego korelują z klinicznie obserwowanymi interakcjami między układem somatosensorycznym i szumem usznym. Można wywnioskować, że zaburzenia i dysfunkcje w obszarze stawu skroniowo-żuchwowego mogą wpływać na szum w uszach poprzez modyfikację postrzeganego poziomu słyszalności w uchu środkowym.
W przypadku pacjentów z bólem w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych ciągłe impulsy somatosensoryczne z bolesnego regionu mogą prowadzić do dysfunkcji schodzących ścieżek nerwowych, powodując wzrost impulsów układu nerwowo-czuciowego do jądra ślimaka, prowadząc z kolei do kombinacji plastycznych zmian w układzie słuchowym i przyczyniając się w ten sposób do przewlekłego szumu w uszach.
Poza unerwieniem podkreśla się również strukturalne powiązania między stawem szczękowym a uchem wewnętrznym. Spekuluje się, że mięśnie związane z żuciem mogą wpływać na wewnętrzny kanał ucha poprzez mięsień napinacz podniebienia miękkiego (tensor veli palatini), trąbkę Eustachiusza lub kilka więzadeł ucha wewnętrznego. Postawiono hipotezę, że zaburzenia równowagi mięśniowej lub funkcji stawu skroniowo-żuchwowego mogą przyczyniać się do objawów słuchowych.
Istnieją zatem trzy główne teorie wyjaśniające dlaczego problemy ze stawem skroniowo-żuchwowym mogą powodować lub pogarszać szumy uszne. Pierwszą z nich jest zaopatrzenie nerwowe oraz połączenie części mózgu, która związana jest zarówno ze słyszeniem jak i interpretacją dźwięku. Druga obejmuje problem mięśni obsługujących staw skroniowo-żuchwowy, które są blisko mięśni wchodzących do ucha środkowego. Trzecia teoria mówi o istnieniu bezpośredniego połączenia miedzy więzadłami, które łączą się ze szczęką i jedną z kości słuchowych, która znajduje się w uchu środkowym.
Dowody naukowe sugerują, że w leczeniu szumów usznych, których pochodzenie może mieć związek z dysfunkcją w obrębie stawów żuchwy, pozytywny wpływ ma funkcjonalna terapia manualna wraz ze wsparciem jej terapią stomatologiczną w postaci np. szyny stabilizacyjnej. Ponieważ problemy z funkcją tych stawów mają wieloczynnikową etiologię, w tym aspekty psychologiczne i społeczne mogące odgrywać istotną rolę, leczenie TMD powinno opierać się również na podejściu wielodyscyplinarnym. Badania wykazały, że pacjenci z TMD wykazują zwiększoną somatyzację, stres, lęk i depresję w porównaniu do osób zdrowych. Dlatego występuje potrzeba leczenia terapiami łączącymi, obejmującymi podejście behawioralne i edukacyjne. Szczególnie warto wziąć pod uwagę, czy u danego pacjenta, wśród czynników wywołujących objawy, występuje bruksizm senny. Jak pokazują badania istnieje korelacja pomiędzy bolesną funkcją stawów skroniowo-żuchwowych a szumem usznym. Wystąpienie bólu w tych stawach może przyspieszyć zaciskanie szczęki, czy też bruksizm nocny, który zdecydowanie pogarsza ich funkcję.
Jak może pomóc fizjoterapeuta?
Fizjoterapeutyczna praca w celu poprawy funkcji i kontroli motorycznej omawianego regionu opiera się o techniki mobilizacyjne, których celem jest nie tylko poprawa zakresu ruchu ale również normalizacja napięcia mięśni obsługujących staw skroniowo-żuchwowy i odciążenie powierzchni stawowych, w tym krążka. Korzystne są tutaj techniki mięśniowo-powięziowe zmniejszające objawy bólowe, a także techniki stabilizacji lokalnej, których celem jest również poprawa jakości ruchu. Istotna jest edukacja pacjenta w zakresie prawidłowej czynności szczęki oraz kontynuacja terapii w formie zadań wykonywanych w domu. Poza tym bardzo ważne jest zbadanie u pacjenta z objawami w tym regionie górnego odcinka szyi, który ze względy na unerwienie koreluje z tymi stawami.
Luty 2019 Autor: KD
Źródła:
1. „Anatomia człowieka” tom V Adam Bochenek Michał Reicher Warszawa Wydawnictwo Lekarskie PZWL
2. „Prometeusz Atlas anatomii człowieka” tom III Michael Schunke, Erik Schulte, Udo Schumacher, red. wyd. pol. Jerzy Stanisław Gielecki, Anna Żurada MedPharm Polska
3. Skrypt Terapia Manualna wg standardu IFOMPT MTII , moduł V, Katowice 2015
4. „Conservative therapy for the treatment of patients with somatic tinnitus attributed to temporomandibular dysfunction: study protocol of a randomised controlled trial.” Trials. 2018 Oct 12;19(1):554. doi: 10.1186/s13063-018-2903-1.
5. „Association between painful temporomandibular disorders, sleep bruxism and tinnitus.” Fernandes G, Siqueira JT, Godoi Gonçalves DA, Camparis CM. Braz Oral Res. 2014;28. pii: S18068324201400010022
6. „Is there a link between tinnitus and temporomandibular disorders?” Buergers R, Kleinjung T, Behr M, Vielsmeier V. J Prosthet Dent. 2014 Mar;111(3):2227. doi: 10.1016/j.prosdent.2013.10.001. Epub 2013 Nov 25.
7. „Temporomandibular joint disorder complaints in tinnitus: further hints for a putative tinnitus subtype.” Vielsmeier V, Strutz J, Kleinjung T, Schecklmann M, Kreuzer PM, Landgrebe M, Langguth B. PLoS One. 2012;7(6):e38887. doi: 10.1371/journal.pone.0038887. Epub 2012 Jun 19.
8. „Ringing ears: the neuroscience of tinnitus.” Roberts LE1, Eggermont JJ, Caspary DM, Shore SE, Melcher JR, Kaltenbach JA. J Neurosci. 2010 Nov 10;30(45):14972-9. doi: 10.1523/JNEUROSCI.4028-10.2010.
9. The Relationship between Tinnitus and Temporomandibular Disorder (TMD) Therapy. Wright EF, Bifano SL. Int Tinnitus J.1997;3(1):55-61.